Instrukcją bezpieczeństwa i higieny pracy oraz postępowania przeciwpożarowego określa się zbiór ogólnych norm oraz wytycznych dla poszczególnych pracowników. Ich zawartość zależy od obowiązujących przepisów oraz oceny ryzyka zawodowego – taką analizę musi przeprowadzić każdy pracodawca, dla każdego stanowiska. Aktualne instrukcje BHP powinny być łatwo dostępne dla pracowników w każdym momencie. Nie ma ścisłych wymogów względem formy czy szaty graficznej. Najważniejsze, by w sposób jasny i wyczerpujący opisać wszystkie czynności oraz procedury, które wpływają na bezpieczne wykonywanie pracy i pomagają w razie jakiegoś zagrożenia.
Czym są instrukcje BHP i ppoż. dla pracowników? Definicje, główna podstawa prawna
Instrukcja BHP to dokument wewnątrzzakładowy. Reguluje relacje, prawa i obowiązki w firmie tak samo, jak uchwały czy zarządzenia. Podział na ogólne i stanowiskowe instrukcje BHP to rozróżnienie nieformalne, wprowadzane ze względów praktycznych. Kodeks pracy stanowi, iż „Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy”.
Pracodawca nie musi wszystkiego robić osobiście. Opracowaniem instrukcji BHP i przeprowadzaniem instruktażu może zająć się jeden z pracowników lub podmiot zewnętrzny. Organy kontrolne, takie jak Państwowa Inspekcja Pracy lub Państwowa Inspekcja Sanitarna, mogą je jedynie zaopiniować przed wdrożeniem. Urzędnicy PIP czy PIS mają prawo nakładać kary pieniężne za nieprawidłowości w instrukcjach BHP już wprowadzonych w danym zakładzie. Podczas kontroli często weryfikuje się wyposażenie, np. położenie i stan wymienianej we wskazówkach gaśnicy czy apteczki.
Ogólne instrukcje BHP muszą znajdować się w każdym zakładzie pracy
Bez względu na branżę czy zakres wykonywanych zadań. Kodeks wyraźnie formułuje taki obowiązek pracodawców wobec pracowników, ale nie wskazuje konkretnych wytycznych w tym zakresie. Przepisy BHP nie wymagają dokładnego opisywania każdej, nawet najdrobniejszej i „naturalnej” czynności. Do takich instrukcji mają trafiać zalecenia i zasady bezpieczeństwa, które są związane z oceną ryzyka zawodowego wobec stanu zdrowia lub życia.
Wynika to z Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Zgodnie z nim udostępnione pracownikom instrukcje BHP powinny:
- w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności do wykonania przed rozpoczęciem danej pracy;
- wymieniać zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy;
- wskazywać czynności do wykonania po zakończeniu pracy;
- precyzować zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, które stwarzają zagrożenie dla życia lub zdrowia.
Instrukcje stanowiskowe precyzują zasady obowiązujące konkretnego pracownika
W wielu firmach pracownicy poszczególnych działów mają różny zakres obowiązków i pracują w odmiennych warunkach. Z tego powodu zbiory zasad BHP zawierają inne wytyczne. Pracodawcy decydują się na ich rozdzielenie, by uniknąć tworzenia zbyt obszernych dokumentów i potencjalnych problemów z ich interpretacją. Z punktu widzenia prawa nie ma tutaj rozróżnienia na ogólne i stanowiskowe instrukcje BHP. Najlepiej pokaże to przykład:
- w tartaku praktycznie wszyscy wykonują podobne czynności – wystarczy ogólna instrukcja BHP przy cięciu i obróbce drewna;
- w fabryce mebli funkcjonuje wiele działów o zróżnicowanych zadaniach – wprowadza się stanowiskową instrukcję BHP dla stolarzy, monterów, tapicerów, pracowników transportu czy osób pracujących przy komputerach w biurze.
Zasady dotyczące prac związanych ze stosowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych muszą spełniać dodatkowe wymagania. Udostępniana pracownikom instrukcja powinna uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i preparatów. Ewentualna zmiana procesów produkcyjnych czy surowców wymusza zatem każdorazową aktualizację dokumentu. Przedawnione wytyczne są de facto bezużyteczne, co nie umknie uwadze służbom BHP.
Instrukcje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy – zawartość obowiązkowa
Wskazuje ją § 41. wspominanego wcześniej rozporządzenia. Wymienia się tutaj 4 zasadnicze punkty, których ma dotyczyć treść dokumentów regulujących wewnątrzzakładowe procedury. W instrukcji BHP koniecznie muszą się znaleźć informacje na temat:
- aktualnie stosowanych procesów technologicznych oraz wykonywania prac, które wiążą się z zagrożeniami wypadkowymi i długofalowymi konsekwencjami zdrowotnymi;
- prawidłowej obsługi wszelkiego rodzaju maszyn oraz innych urządzeń technicznych w zakładzie;
- reguł postępowania z materiałami niebezpiecznymi i szkodliwymi dla zdrowia pracownika;
- udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym – zarówno w wyniku możliwego w danym miejscu wypadku, jak i w sytuacjach niezwiązanych z wykonywaniem obowiązków zawodowych.
Powyższe kwestie to absolutne minimum, które nie zawsze okaże się w pełni wystarczające. Są branże i stanowiska, gdzie w instrukcjach BHP trzeba zawrzeć zdecydowanie więcej informacji, poleceń lub zakazów. Dlatego tworzy się rozbudowane dokumenty lub kilka zestawów wytycznych. Przykładowo mógłby składać się on z:
- kilku ogólnych instrukcji BHP – np. z zakresu transportu wewnętrznego czy procedur w konkretnych pomieszczeniach zakładu;
- wielu instrukcji stanowiskowych BHP – osobnych dla poszczególnych zespołów specjalistów;
- dodatkowych instrukcji BHP w razie awarii – np. z zasadami postępowania na wypadek pożaru, wycieku etc;
- oddzielnych instrukcji narzędziowych – z zasadami BHP w postępowaniu z konkretną maszyną, produktem, substancją, elementem wyposażenia itd.
Rozszerzone instrukcje BHP odpowiadają charakterystyce zakładu i stanowiska pracy
Wiesz już, jakie 4 punkty należy koniecznie zawrzeć w zestawie wytycznych. Ważne, by przy powiększonej strukturze dokumentu zadbać o zrozumiały, czytelny układ – w tym celu najczęściej wprowadza się podział na rozdziały. Części obowiązkowe opisaliśmy wyżej. Nie ma natomiast prawnych wymogów co do pozostałych składowych. Rozszerzone instrukcje BHP najczęściej zawierają takie elementy, jak:
- uwagi ogólne;
- opis podstawowych warunków bezpieczeństwa;
- szczegółowy wykaz czynności zabronionych, które stwarzają realne zagrożenie;
- uwagi końcowe.
Ważne, by podwładni mogli w każdej chwili zapoznać się z aktualnymi regułami lub specyfiką konkretnej maszyny. Instrukcji BHP nie należy mylić ze szkoleniem wstępnym lub stanowiskowym z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Wokół tematu narosło wiele niejasności, które kończą się przerostem biurokracji w firmie. Stosowanie „(nie)wiedzy powszechnej” niekoniecznie powoduje konflikty z prawem, ale też niczego nie ułatwia. W rzeczywistości instrukcje BHP:
- NIE muszą być żółte, choć układ graficzny z paskiem powszechnie się z nimi kojarzy;
- NIE muszą mieścić się na jednej stronie;
- NIE muszą być podpisywane przez pracodawcę i/lub pracowników;
- NIE muszą znajdować się bezpośrednio przy każdym stanowisku pracy.
Tablica lub plansza to tylko jedna z dopuszczalnych form instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy
Istnieje wiele sposobów wypełnienia prawnego obowiązku udostępniania tego rodzaju dokumentu wewnątrzzakładowego. Najczęściej stosuje się instrukcje BHP w formie:
- naściennej planszy lub tablicy, umieszczonej w bezpośrednim sąsiedztwie stanowiska, maszyny lub wejścia do pomieszczenia;
- zbioru wydrukowanych dokumentów, dostępnych dla każdego (bez zapytania o zgodę!) i w miejscu wskazanym wszystkim podwładnym (np. tematyczny segregator w otwartym dziale kadr);
- plików elektronicznych, umieszczonych w wewnętrznej sieci komputerowej.
Ważne, by podczas wyboru formy instrukcji BHP dochować wymogu bezproblemowej dostępności kompletu dokumentów. Również na wypadek awarii internetu albo całkowitego braku zasilania. Firmy, które decydują się wyłącznie na PDF-y lub inne formaty plików komputerowych, powinny przekazywać je z odpowiednim wyprzedzeniem przed rozpoczęciem pracy i zalecać ich wydrukowanie. Dotychczasowa linia orzecznicza sądów pokazuje, że w pewnych szczególnych przypadkach instrukcje BHP w formie elektronicznej zostać uznane za niewystarczające.
Jeżeli masz inny format pliku niż PDF, to wejdź na stronę: https://pcpro.pl/jak-zmienic-plik-na-pdf i dowiedz się jak zmienić plik na pdf.
Zobacz także:
