Przez lata szara strefa (czyli ukrywanie dochodów przed organami państwowymi) stanowiła w Polsce poważny problem społeczno-gospodarczy. W XXI wieku skala tego zjawiska jest znacznie mniejsza, wciąż jednak istnieją przedsiębiorstwa, którą umyślnie łamią przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw. Tropieniem tych oraz wielu innych rodzajów nieprawidłowości zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy. Sprawdź, na czym polega jej działalność!
Jakie są organy Państwowej Inspekcji Pracy?
Organy oraz ich obowiązki zostały w wyczerpujący sposób opisane w Ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. Organy te są następujące:
- Główny Inspektor Pracy;
- jednostki okręgowe.
Pierwszy z wymienionych organów jest powoływany przez Marszałka Sejmu RP i kieruje działalnością inspektoratów okręgowych. Jeśli kontrolowany pracodawca złoży odwołanie od decyzji wydanej przez jednostki na szczeblu okręgowym, to właśnie Główny Inspektorat Pracy zajmuje się ich rozpatrywaniem.
Ponadto, Główny Inspektor Pracy nadzoruje tworzenie strategii dla całej Państwowej Inspekcji Pracy. Przedstawia on Sejmowi oraz Radzie Ministrów okresowe raporty dotyczące działalności PIP.
Organ ten opiniuje również projekty legislacyjne. Może on również zaproponować własne rozwiązania z zakresu ochrony pracy w Polsce.
Czym zajmują się jednostki okręgowe?
Jeśli chodzi o kompetencje jednostek okręgowych, to prowadzą one przede wszystkim koordynację działań pracowników na danym terenie. Okręgowe inspektoraty zajmują się również powiadamianiem odpowiednich organów o naruszeniach popełnianych przez agencje pracy oraz osoby formalnie bezrobotne. Ponadto, organy okręgowe rozpatrują odwołania od decyzji wydanych przez inspektorów.
Jakie uprawnienia przysługują inspektorom?
Jednym ze stereotypów jest pogląd, zgodnie z którym Państwowa Inspekcja Pracy walczy głównie z szarą strefą. Tymczasem zakres jej działalności jest znacznie szerszy. To właśnie dlatego pracownicy przeprowadzający czynności kontrolne dysponują szerokimi uprawnieniami. Kompetencje umożliwiają sprawne wykonywanie powierzonych zadań. Aby możliwe było wykrycie ewentualnych nieprawidłowości, przedstawiciele inspektoratu mogą na przykład:
- przebywać na terenie zakładu pracy oraz wszystkich znajdujących się w nim pomieszczeniach bez konieczności posiadania zakładowych przepustek, zezwoleń itp.;
- żądać od pracowników niezbędnych informacji. Pytania w tym obszarze mogą dotyczyć np. czasu pracy czy zakresu przydzielanych obowiązków;
- zapoznawać się z raportami sporządzonymi w efekcie przeprowadzenia kontroli w przeszłości;
- uzyskiwać wgląd do teczek akt osobowych pracowników oraz dokumentacji dotyczącej osób zatrudnionych w ramach umów cywilnoprawnych.
Podczas wykonywania powyższych inspektor ma prawo do rejestrowania (np. w formie wideo lub dźwiękowej) czynności wykonywanych w ramach kontroli pracodawcy. Takie działanie ułatwia prowadzenie postępowania dowodowego w przypadku stwierdzenia uchybień.
Kontrola dokumentacji technicznej
Powyższe kompetencje to jeszcze nie wszystkie uprawnienia, jakimi dysponują inspektorzy. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że w ramach swojej pracy mogą oni weryfikować także dokumentację firmową dotyczącą budowy lub modernizacji obiektów zakładowych, ekspertyzy, plany techniczne i badania technologiczne. Jeśli okaże się to konieczne, pracodawca jest zobowiązany dostarczyć kontrolerowi również próbki materiałów wykorzystywanych w produkcji. Ten ostatni z kolei przekazuje otrzymane materiały do akredytowanego laboratorium, by uzyskać niezbędne informacje.
Jakie przepisy prawne regulują działanie Państwowej Inspekcji Pracy?
Jeśli chodzi o podstawę prawną normującą funkcjonowanie PIP, to najważniejszą regulacją w tym zakresie jest Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. Opisano w niej między innymi takie kwestie jak:
- tryb organizacji Państwowej Inspekcji Pracy;
- właściwość miejscową biur terenowych;
- kompetencje poszczególnych organów wchodzących w skład PIP;
- odpowiedzialność porządkowa oraz dyscyplinarna pracowników zatrudnionych w inspekcji pracy;
- rodzaj zadań wykonywanych przez tę instytucję.
Państwowa Inspekcja Pracy. Co znajduje się pod jej kontrolą?
Zakres działalności, jaką prowadzi Państwowa Inspekcja Pracy, został szczegółowo opisany w rozdziale drugim wspomnianej ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku. Zgodnie ze znajdującymi się tam zapisami, w celu przestrzegania prawa pracy PIP ma prawo kontrolować takie obszary jak między innymi:
- czas pracy;
- zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP);
- legalność zatrudnienia;
- kontrola zgodności wytwarzanych produktów pod kątem przepisów BHP;
- opiniowanie projektów ustawodawczych;
- udział w procesach sądowych dotyczących wykroczeń przeciwko prawu pracy.
Powyższe zadania składają się na prowadzenie nadzoru i kontroli przestrzegania prawa oraz legalności zatrudnienia przez pracodawców w Polsce.
Czasem można spotkać się z opinią, zgodnie z którą kontrola może być przeprowadzona wyłącznie w przypadku tych firm, w których zatrudnia się kadrę w ramach stosunku pracy. Jest to błędny pogląd. Co do zasady, inspektorzy PIP mogą przeprowadzić kontrolę wobec każdego pracodawcy, który podczas prowadzenia działalności nawiązuje współpracę ze zleceniobiorcami w ramach umowy zlecenia lub o dzieło.
Wyniki kontroli państwowej prowadzonej przez Inspekcję
Efektem przeprowadzonego audytu Państwowej Inspekcji Pracy jest tzw. protokół pokontrolny. W dokumencie tym zamieszcza się informacje dotyczące efektów pracy inspektora, w tym między innymi opis stwierdzonych naruszeń. Ponadto, protokół pokontrolny zawiera dane osób, które zostały wylegitymowane podczas kontroli. Oczywiście, raport zawiera takie formalne informacje jak między innymi:
- nazwa i adres siedziby badanej działalności gospodarczej;
- numery NIP i REGON;
- czas trwania kontroli;
- dane pracownika kontrolującego.
Znacznie mniej formalności przeprowadza się w sytuacji, w której nie stwierdzono naruszeń dotyczących warunków wykonywania pracy oraz naliczania wynagrodzenia za pracę. W takim przypadku sporządza się jedynie notatkę urzędową, która w zwięzły i treściwy sposób opisuje przebieg kontroli.
Co w przypadku stwierdzenia naruszeń?
Celem kontroli jest stwierdzenie, czy w danym zakładzie przestrzega się przepisów dotyczących prawa pracy. W przypadku wykrycia nieprawidłowości pracodawca zostanie zobligowany do zmiany swojego postępowania. Należy jednak pamiętać, że zakres nadzoru ze strony inspekcji jest bardzo szeroki i ma charakter interdyscyplinarny. Taki stan rzeczy oznacza, że PIP prowadzi działania, które mogą wywrzeć wpływ również na kwestie związane na przykład z naliczaniem składek ZUS w badanym przedsiębiorstwie.
Jeśli zajdzie taka potrzeba, Państwowa Inspekcja Pracy ma prawo do poinformowania odpowiednich organów o wykrytych naruszeniach. Do tego typu podmiotów zaliczają się między innymi:
- urząd skarbowy – w sytuacji, gdy np. wskutek zatrudnienia „na czarno” nie odprowadza się zaliczek na podatek dochodowy;
- Zakład Ubezpieczeń Społecznych – jeśli działania prowadzone przez kontrolowany podmiot prowadzą do uszczuplenia wpływów osiąganych przez ZUS;
- Straż Graniczna – jeżeli w danym przedsiębiorstwie nielegalnie pracują cudzoziemcy.
Często można spotkać się z krytyką dotyczącą działalności PIP. Państwowa Inspekcja Pracy jest atakowana m.in. z powodu rzekomej niskiej efektywności prowadzonych działań. Czy krytyka jest słuszna? Nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Pewne jest jedno. PIP pozostaje organem stojącym na straży przestrzegania przepisów prawa pracy oraz interesów osób zatrudnionych. Organ ten prowadzi walkę z nieuczciwymi praktykami pracodawców. Działalność prowadzona przez PIP na przestrzeni lat okazała się pomocna w rozwiązaniu problemów wielu tysięcy pracowników.
- Społeczna inspekcja pracy – jaki jest zakres obowiązków i kto wchodzi w jej skład?
- Państwowa Inspekcja Sanitarna – zadania inspekcji w zakresie nadzoru sanitarno-epidemiologicznego i zdrowia publicznego
- Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia – co zawiera? Kto powinien zapoznać się z przepisami?
- Czym się zajmuje Urząd Dozoru Technicznego? Jakie przepisy regulują działania UDT w zakresie dozoru?
- Ile można dźwigać – BHP a pracownicze normy przenoszenia ciężarów
